Zarys działań wałeckiego 4. Sztabu Saperów Fortecznych na Pozycji Pomorskiej – zapowiedź artykułu

Niemieckie przygotowania do napaści na Polskę najczęściej wiązane są z poprzedzającą ją rozbudową armii oraz żądaniami terytorialnymi. Jednym z mniej znanych aspektów działań przygotowawczych było zabezpieczenie terenów nadgranicznych poprzez rozbudowę systemów umocnień chroniących przed atakiem Wojska Polskiego oraz osłaniających miejsca przyszłej koncentracji wojsk. Jednym z takich systemów były fortyfikacje Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung), budowane w l. 1931-1937, na odcinku pomiędzy Gorzowem Wlkp. (Landsberg an der Warthe) a Morzem Bałtyckim. Umocnienia te najczęściej kojarzone są z działaniami wojennymi w 1945 r. jednostek 1. Armii Wojska Polskiego. Z tego okresu pochodzi również występująca w powszechnym obiegu nazwa – Wał Pomorski[1].

Celem artykułu jest przedstawienie zarysu funkcjonowania Sztabu Saperów Fortecznych nr 4 (Festungs-Pionierstab 4) w Wałczu, a wcześniej – Oddziału Budowy Umocnień „Wałcz” (Festungsbaugruppe Deutsch Krone) – odpowiedzialnego za budowę 160 km odcinka wspomnianej pozycji. Jego podstawę stanowią rozpoznane źródła archiwalne, przedstawiające wybrane aspekty rozwoju służby fortyfikacyjnej oraz prac budowlanych na Pomorzu.

 W opracowaniu wykorzystano akta przechowywane w Instytucie Pamięci Narodowej (AIPN), dotyczące działalności Sztabu Saperów Fortecznych nr 4, przekazane z archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Zachowany zbiór, którego zawartość stanowi 1113 kart zebranych w 5 teczkach[2], przedstawia jedynie wąski wycinek działalności sztabu, w dużej mierze związany z organizacją jednostek budowlanych czasu mobilizacji oraz pracami uzbrojeniowymi, rozumianymi jako pełne przygotowanie pozycji obronnej na wypadek działań wojennych. Uzupełnieniem tych materiałów są akta zgromadzone w Federalnym Archiwum Wojskowym we Fryburgu Bryzgowijskim (BAMA), Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie-Rembertowie (CAW), National Archives and Records Administration w College Park (NARA) oraz Centralnym Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej w Podolsku (CAMO)[3], pozwalające na przedstawienie kwestii przygotowań i budowy niemieckich umocnień na Pomorzu w szerszym świetle.

[1] J. Miniewicz, B. Perzyk, Wał Pomorski, Warszawa 1997, s. 1.

[2] Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie. Zbiór akt instytucji niemieckich z okręgów: Prusy Zachodnie i Prusy Wschodnie, Akta Festungsbaugruppe Deutsch Krone (Grupy Budowy Umocnień w Wałczu), sygn. GK 869/54-59.

[3] Zbiory CAMO udostępniane są on-line pod adresem https://wwii.germandocsinrussia.org/.