Kwerenda w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie – etap I

W swoich działaniach staramy się konsekwentnie korzystać z materiałów archiwalnych (akt, ikonografii) oraz wyników badań przeprowadzanych na samym dziele (obiekcie) architektonicznym. Tylko w ten sposób można uzyskać szerszy ogląd na badany przedmiot. Biorąc pod uwagę jakiemu zniszczeniu i rozproszeniu uległy akta dotyczące poszczególnych jednostek bądź urzędów biorących udział w projektowaniu i budowie fortyfikacji nie można obyć się bez zakrojonych na szeroką skalę kwerend zarówno w zbiorach zagranicznych, jak i krajowych. Największy zbiór akt związanych
z działalnością wojskową zgromadzony jest w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie-Rembertowie, w którym przystąpiliśmy do prac w listopadzie. Prace te są niezbędne do zgromadzenia odpowiedniego wkładu merytorycznego dla planowanych publikacji. Studiowanie zasobu CAW przeprowadzane będzie równocześnie z dotychczasowym rozpoznawaniem zbiorów Federalnego Archiwum w Fryburgu (BA-MA).

Kwerenda w Archiwum Federalnym (BA-MA) w Freiburgu – etap II

Już po raz drugi na przestrzeni ostatnich lat udało nam się gościć w Federalnym Archiwum w Fryburgu Bryzgowijskim [Bundesarchiv – Abteilung Militärarchiv (Abt. MA) – Freiburg im Breisgau]. Kwerenda dotyczyła niemieckich fortyfikacji z lat 1921-1945 budowanych na wschodzie i zachodzie ówczesnych Niemiec. Uwagę szczególnie skupiliśmy na umocnieniach znajdujących się na obecnym terenie Polski. Więcej informacji na temat rezultatów prac archiwalnych przekażemy po zakończeniu III etapu prac, który planowany jest na wiosnę 2016 roku. Zebrany materiał wykorzystany zostanie do opracowań konserwatorskich oraz publikacji.

Oprowadzanie po reliktach fortu 33 “Krakus” Twierdzy Kraków. Podgórskie Dni Otwartych Drzwi

Widok z kopca Krakusa na nasypy kryjące pozostałości koszar obronnych fortu nr 33

W ramach XIV Podgórskich Dni Otwartych Drzwi (imprezy organizowanej przez Stowarzyszenie Podgórze.pl), odbywających się w tym roku pod hasłem “Utracone dziedzictwo”, zrealizowano oprowadzanie po reliktach jednego z najstarszych dzieł obronnych Twierdzy Kraków. Fort 33 “Krakus” powstawał sukcesywnie w latach 1849-1857. Przetrwał niemal równe 100 lat. Rozebrano go w dwóch etapach w latach 30-tych i 50-tych XX wieku. Pozostały po nim archiwalne rysunki i fotografie a w terenie relikty archeologiczne. Odczytanie i interpretacja tych ostatnich były głównym tematem prezentacji pod hasłem “Fort ‘Krakus’ – archeologia bez łopaty”.

Góra Śmiadowska – dalszy postęp prac porządkowych

Góra Śmiadowska to nazwa wzniesienia i znajdujących się na nim fortyfikacji niemieckich z lat 1933, 1936, 1944 wchodzących w skład umocnień Pozycji Pomorskiej (Wału Pomorskiego).

Odkryty na ścianie napis eksploatacyjny w pomieszczeniu maszynowni

Prace prowadzone bez przerwy (przez Piotra Letkiego i osoby z nim współpracujące) od roku 2008 przynoszą rezultaty w postaci odgruzowania m.in. kolejnych partii pomieszczeń dolnej kondygnacji głównego obiektu wejściowego, czyli Pz.W.965. Obecnie prace prowadzone są w obrębie maszynowni, której oczyszczenie z zalegającego piachu i gruzu pozwoli znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące układu wentylacyjnego tego dwukondygnacyjnego obiektu wejściowego oraz przeznaczenia dwóch sąsiadujących z maszynownią pomieszczeń. Trzymamy kciuki i kibicujemy ekipie prowadzącej prace!

Badania poligonowych niemieckich obiektów ćwiczebnych przy ul. Polnych Kwiatów w Krakowie

Jeden z czterech zachowanych schronów ćwiczebnych na terenie dawnego poligonu saperów

W związku z planowaną inwestycją drogową w rejonie ul. ks. Józefa, ul. Polnych Kwiatów i Wzgórza św. Bronisławy przystąpiliśmy do uzupełniających badań czterech schronów ćwiczebnych powstałych w latach drugiej wojny światowej na ówczesnym niemieckim poligonie saperów. Obiektom bezpośrednio zagraża inwestycja stąd potrzeba poinformowaniu odpowiednich organów konserwatorskich o historii poligonu oraz kontekście w którym znajdują się rzeczone budowle oraz możliwościach ich zachowania. Przez teren poligonu w roku 1944 przebiegała pozycja polowa (Friedrich-Stellung) wchodząca w skład wewnętrznego pierścienia umocnień miasta, przygotowywanego wówczas do obrony.

Rozpoznanie polskich fortyfikacji polowych z 1939 roku w rejonie Krzyżowej i Przyborowa

Odcinek rowu strzeleckiego na stoku Krzyżowej, ukierunkowanego na ostrzał doliny Sopotni

W trakcie, prowadzonych w poprzednich latach, badań polskich fortyfikacji ośrodka oporu w rejonie Krzyżowej i Przyborowa z 1939 roku, określono domniemane miejsca lokalizacji umocnień polowych, jakie wraz z żelbetowymi schronami stworzyć miały pozycję ufortyfikowaną. Po udostępnieniu przez serwis Geoportal wyników skanowania lidarowego powierzchni terenu kraju, uzyskano potwierdzenie występowania w typowanych lokalizacjach śladów prac fortyfikacyjnych. Przeprowadzone badania terenowe pozwoliły zidentyfikować liczne odcinki rowów strzeleckich i doły po ziemiankach, określić ich stan zachowania i szczegóły ukształtowania jak również odnaleźć szereg umocnień nieczytelnych na materiałach Geoportalu. Zrealizowane badania stanowiły kolejny etap prac, zmierzających do rekonstrukcji rozplanowania całej pozycji ufortyfikowanej oraz koncepcji taktycznej polskiej fortyfikacji górskiej.

Oprowadzanie po fortyfikacjach na Skałkach Twardowskiego w Krakowie – Podgórskie Dni Otwartych Drzwi

Uczestnicy oprowadzania przy fosie dawnego szańca FS-29

W ramach XIII Podgórskich Dni Otwartych Drzwi (imprezy organizowanej przez Stowarzyszenie Podgórze.pl), odbywających się w tym roku pod hasłem “Dziedzictwo – źródło tożsamości”, zrealizowano spacer zatytułowany “Wojna krymska na Skałkach Twardowskiego”. W cieniu obchodów 100-lecia wybuchu pierwszej wojny światowej mija rocznica rozpoczęcia innego wielkiego konfliktu. 160 lat temu rozpoczęła się wojna nazwana później krymską, która choć toczona tysiące kilometrów od Krakowa, pozostawiła w mieście trwałe ślady. Na pamiątkę ówczesnych wydarzeń jak również niedawnego konfliktu ukraińsko-rosyjskiego o Krym, zaprezentowane zostały fortyfikacje austriackiego polowego obozu warownego z okresu wojny krymskiej (1854-55):
– bateria polowa FB-28,
– szaniec piechoty IS-29 1/2 ,
– szaniec polowy FS-29,
ponadto:
– odcinek rowu strzeleckiego niemieckiej “Pozycji Fryderyka” (1944 r.),
– polowe stanowisko ogniowe karabinu maszynowego z okresu PRL.

Umocnione prefabrykowanymi płytami stanowisko karabinu maszynowego z okresu PRL w wale austriackiego szańca IS 29 1/2

Wycieczka naukowa po fortyfikacjach czechosłowackich

Wyjazd wakacyjny w rejon gór Bystrzyckich i Orlickich wykorzystano na zapoznanie się
z niemieckimi fortyfikacjami z okresu międzywojennego na przełęczach Spalonej i Nad Porębą.

Analiza konstrukcji składających się na nie czterech schronów, pozwoliła na skorygowanie ustaleń zawartych w artykule “Hitlerowskie fortyfikacje Drogi Sudeckiej” z 1989 roku oraz doprecyzowanie informacji na temat faktycznej odporności stropodachu i sposobu mocowania maskującej konstrukcji zadaszenia obiektów przy schronisku “Jagodna”.

Wycieczka naukowa po fortyfikacjach czechosłowackich z okresu międzywojennego na odcinku Rokytnickim i Kralickim ukierunkowana została na zapoznanie się ze sposobami ich włączenia
w lokalny ruch turystyczny. Odwiedzone zostały udostępniane do zwiedzania schrony: R-S 88 “Mlází”, R-S 87 “Průsek” i grupa warowna “Hurka”.

Zapoznano się z obiektem R-S 86 “U paseky” na którego kopule wojska niemieckie przeprowadziły
w 1938 roku testowe odpalenia ładunków kumulacyjnych (analogicznie jak w schronie polskim
w rejonie Wymysłowa nad zalewem świerklanieckim), ścieżkami dydaktycznymi: “Fortyfikacje Rokytnickie” i “Grupa Warowna Hurka” oraz odważną rewaloryzacją barokowego kościoła
w Neratowie.

Dokumentacja pomiarowa elementu niemieckiej zapory przeciwczołgowej z okresu II wojny światowej na nasypie kolejowym przy ul. Radzikowskiego w Krakowie

Zdjęcie jednego z bloków (pozostałość zapory). Fot. z lutego 2006 r.

W związku z zaobserwowanymi pracami modernizacyjnymi odcinka linii kolejowej przy przystanku Kraków-Łobzów, wykonano dokumentację pomiarową i fotograficzną elementu niemieckiej zapory przeciwpancernej z okresu II wojny światowej, położonej na nasypie kolejowym przy ul. Radzikowskiego.

“Typowo nietypowy” czyli fort 52 1/2 – oprowadzanie w ramach Podgórskich Dni Otwartych Drzwi

Schron koszarowo-bojowy północnej części fortu 51 1/2

Po raz kolejny zaprezentowano tematykę fortyfikacyjną w ramach Podgórskich Dni Otwartych Drzwi (XII edycja imprezy organizowanej przez Stowarzyszenie Podgórze.pl). Przedmiotem oprowadzania, zrealizowanego pod hasłem “Typowo nietypowy” była północna część fortu 52 1/2. Prezentacja obiektu była możliwa dzięki współpracy z jego użytkownikiem – Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Zwiedzającym przedstawiono działalność Centrum oraz historię, zadanie taktyczne i przeznaczenie poszczególnych pomieszczeń fortu.

Badania terenowe wokół pozostałości fortu 17 “Luneta Grzegórzecka” w Krakowie

Podczas kompletowania informacji o stanie zachowania krakowskiego fortu 17 “Luneta Grzegórzecka”, zidentyfikowano w terenie relikty północnej pochylni z bramą wypadową (zachowane elementy kamieniarki portalu), przebudowanej w okresie PRL na ukrycie przeciwlotnicze. Zebrane dotychczas wiadomości o historycznych obiektach fortyfikacyjnych położonych wokół fortu 17, pochodzących z II wojny światowej i z okresu PRL przekazano do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków i Miejskiego Konserwatora Zabytków. Wraz z powyższym materiałem przekazano do WUOZ i MKZ dokumentację pomiarową niemieckiej zapory przeciwpancernej z okresu II wojny światowej położonej przy ul. Podgórskiej w Krakowie.

Rozpoznanie kadrów z zdjęć archiwalnych – Mikołów

Schron bojowy w rejonie Śmiłowic. Widok na szyb niezainstalowanej kopuły pancernej i planowane pole ostrzału zainstalowanego w niej ckm.

W związku z pozyskaniem kolekcji zdjęć polskich fortyfikacji z 1939 roku w rejonie Mikołowa na Górnym Śląsku, zorganizowano wyjazd badawczy dla identyfikacji w terenie poszczególnych kadrów. Plonem badań terenowych i przeprowadzonej szczegółowej analizy fotografii stało się opracowanie, prezentujące informacje pozyskane z obu źródeł, przygotowane do druku.