Znikający krajobraz forteczny Sępolna Wielkiego (Pozycja Pomorska)

Zdjęcie lotnicze z widocznymi wyróżnikami wilgotnościowymi, pozwalającymi na określenie przebiegu zasypanych rowów strzeleckich

Fortyfikacje żelbetowe znajdujące się w rejonie Sępolna Wielkiego powstawały od 1936 roku w ramach odcinka taktycznego Karzenburg Pozycji Pomorskiej. W późniejszym okresie rozbudowane zostały o fortyfikacje polowe, powstające od sierpnia 1944 roku. Opisywany fragment umocnień był bardzo rzadkim przykładem zachowania, przekształconego w małym stopniu, krajobrazu fortecznego. Mimo pozbawienia części elementów, był swoistym skansenem niemieckiej sztuki fortyfikacyjnej. Brak odpowiednich badań oraz wynikających z nich postulatów konserwatorskich doprowadził do ponownego przekształcenia krajobrazu i zaprzepaszczenia uczytelnienia fortyfikacji w ramach istniejącego przy nich szlaku turystycznego.

Z całością wpisu można zapoznać się na naszej stronie: http://4historie.pl/znikajacy-krajobraz-forteczny-sepolna-wielkiego-pozycja-pomorska/

Łączność telefoniczna w wybranych obiektach Festungsfront Oder-Warthe-Bogen – opracowanie

Model trójwymiarowy pomieszczenia łączności schronu Pz.W. 598 (FFOWB, potocznie – MRU)

Z przyjemnością informujemy, iż zakończyliśmy prace nad artykułem dotyczącym wyposażenia wybranych Werków Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty w urządzenia łączności telefonicznej. Opracowanie ukaże się drukiem, w języku niemieckim, pod tytułem Die nachrichtentechnische Ausstattung ausgewählter Werke der Festungsfront Oder-Warthe-Bogen. Dargestellt anhand von Archivalien und Geländeuntersuchungen. Planowany druk to grudzień 2018 roku.

W artykule, bazując na źródłach archiwalnych, poddano weryfikacji dostępne plany instalacji łączności. Po raz pierwszy w naszych badaniach posłużyliśmy się metodami fotogrametrycznymi podczas inwentaryzacji pomieszczeń łączności. Wykonano ją w obiektach Pz.W. 701, 598, 630 oraz 631. Zapraszamy do lektury!

Inwentaryzacja schronów zespołu koszarowego w Wałczu (Pozycja Pomorska)

Wieża obserwacyjna wraz z dwukondygnacyjnym stanowiskiem obserwacyjnym

Celem wizyty w Wałczu była inwentaryzacja wybranych obiektów znajdujących się na terenie dawnego zespołu koszarowego znajdującego przy ul. Wojska Polskiego. Prace pomiarowe skupiły się przede wszystkim na wieży z stanowiskiem obserwatora artylerii oraz przylegającym do niej schronem znajdującym się w piwnicach budynku. Inwentaryzacją objęto również schron bojowo-obserwacyjny, znajdujący się w pobliżu wjazdu na teren zespołu. Bezpośrednią przyczyną podjęcia prac była informacja o planowanej zmianie podmioty wykorzystującego dawny budynek koszar, a co za tym idzie – daleko idące utrudnienia w prowadzeniu prac badawczych.

Płyta stalowa 7P7 (o numerze 22 z 1934 roku) znajdująca się w schronie bojowo-obserwacyjnym. Zachowane jest jego oryginalne maskowanie na budynek cywilny

Podczas prac wykonano szereg fotogramów, na podstawie których wykonane zostaną modele trójwymiarowe. Obejmują one zarówno wnętrze i jak i zewnętrze schronów i budynków.

Wizualizacja wnętrza pomieszczenia bojowego – widoczna płyta 7P7 oraz mocowanie stolika dla lawety fortecznej karabinu maszynowego MG08

Zespół koszarowy wraz z znajdującymi się na jego terenie obiektami fortyfikacyjnymi powstał w latach 1934-1936. O ile same budynki – w mniejszym lub większym stopniu – nawiązują do innych tego typu budowli powstałych w ramach programu rozbudowy w latach 30. XX w. to wkomponowanie w zabudowę schronów (bojowych, bojowo-obserwacyjnych, stanowisk: obserwacyjnego oraz dowodzenia) pochodzących z wczesnej fazy rozbudowy Pozycji Pomorskiej jest absolutnie wyjątkowe i stawia to założenie jako unikat na skalę europejską. Naszym postulatem jest objęcie całego zespołu ochroną konserwatorską. Wcześniejsze nasze badania tego zespołu obejmowały, obecnie niedostępny, schron dowodzenia znajdujący się pod jednym z budynków. Opracowanie na jego temat ukazało się w pierwszym numerze czasopisma Cztery Historie. Z opracowaniem na temat koszar można zapoznać się na naszej stronie: Schron dowodzenia na terenie dawnych koszar w Wałczu.

Inwentaryzacja pomieszczenia łączności schronu Kro. S. 5 w Wałczu (Pozycja Pomorska)

Fragment pomieszczenia łączności schronu Kro. S. 5. Fot. Janusz Serwin

Celem naszej wizyty była dokumentacja pomieszczenia łączności w schronie Kro. S. 5, które znajduje się na terenie tzw. Grupy Warownej „Cegielnia” (o etymologii tego niefortunnego określenia pisaliśmy tutaj: Pozycja Pomorska – CZY CEGIELNIA BYŁA „CEGIELNIĄ”?). W efekcie prac, przy użyciu technik fotogrametrycznych, udało się uzyskać model wnętrza pomieszczenia wraz z reliktami mocowań wyposażenia. Posłużyło to do interpretacji oraz rekonstrukcji wnętrza pomieszczenia. Dokumentacja jest częścią większego projektu mające za zadanie zgromadzenie informacji na temat rozwoju sieci łączności w schronach niemieckiej fortyfikacji. Poniżej przedstawiamy efekty naszych prac.

Trójwymiarowa wizualizacja wnętrza pomieszczenia łączności w schronie Kro. S. 5 w Wałczu (Pozycja Pomorska)

Trójwymiarowa wizualizacja wnętrza pomieszczenia łączności w schronie Kro. S. 5 w Wałczu (Pozycja Pomorska)

Przewidziane są dalsze prace w Wałczu: w zespole koszarowym oraz na terenie Grupy Warownej (Werkgruppe) „von Gimborn”, w literaturze znanej pod nazwą „Marianowo”.

Fortyfikacje w Drawieńskim Parku Narodowym – „Szwedzki szaniec”

Widok na wewnętrzną część założenia obronnego. Fot. Dariusz Pstuś

Drawieński Park Narodowy utworzony został 1 maja 1990 roku w sercu Puszczy Drawskiej i kojarzony jest przede wszystkim z umocnieniami dwudziestowiecznymi. Przez teren parku przebiega kilka odcinków Pozycji Pomorskiej, zwanej powszechnie Wałem Pomorskim. Tym niemniej warto zapoznać się również z innymi fortyfikacjami, które posiadają dużo starszą metrykę. Jak informuje nas strona parku (dostępna pod adresem: dpn.pl/archeologia):

Na obszarze otuliny Drawieńskiego Parku Narodowego znajdują się zabytki archeologiczne posiadające własną formę terenową, widoczną na powierzchni ziemi, są to: grodzisko nad Drawą na północ od Drawnika, ruiny zamku w Drawnie, cmentarzysko kurhanowe nad jez. Dominikowo Wielkie oraz w granicach DPN tzw. Szwedzkie Szańce – umocnienia z czasów wojny 30-letniej koło rezerwatu Zawilcowe Lasy.

Widok na fosę oraz centralną część założenia obronnego. Fot. Dariusz Pstuś

Założenie obronne nie doczekało się dokładniejszej analizy i opisu w literaturze tematu. Jego stan zachowania oraz forma zachęcają do badań. Mamy nadzieję, że fortyfikacja ta doczeka się skrupulatnej analizy i opracowania.

W drodze do „szańca”, przy szlaku, nieopodal dawnej bindugi, znajduje się „Wydrzy Głaz” o średnicy 14,2 m (u podstawy). Największy na terenie Parku.

Wydrzy Głaz na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego. Fot. Dariusz Pstuś

Kwerenda w Bundesarchiv MA we Fryburgu – etap V

Po raz piąty mieliśmy okazję przeprowadzać kwerendę w zbiorach archiwum federalnego we Fryburgu Bryzgowijskim. Informacje które udało się pozyskać z dokumentów, przedstawione zostaną w naszych publikacjach m.in. w kolejnym numerze czasopisma „Cztery Historie”, którego wydanie planowane jest w 2019 roku.

Pz.W. 598 – zachowany pancerz typu 2P7

Pz.W. 598 Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty, popularnie zwanego Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym. fot. Janusz Serwin

W czasie prac pomiarowych na wspominanym wcześniej obiekcie Neu. 7 (Pozycja Pomorska, rejon Starego Osieczna, teren Drawieńskiego Parku Narodowego) zauważyliśmy pewne problemy, związane z rekonstrukcją stanowiska karabinu maszynowego umieszczonego pod pancerzem typu 2P7 (niem.  Panzerkuppell [Sicherheitsstand 34 aus Sonderstahlguß]). Jedyną możliwością, aby zapoznać się z zachowaną jeszcze kopułą, był wyjazd do Pz.W. 598 Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty (FFOWB), popularnie zwanego Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym. Poczynione na miejscu obserwacje, utwierdziły nas w przekonaniu, iż pomiędzy dostępnymi rysunkami w literaturze a zachowanym pancerzem zachodzą dość widoczne różnice. Aby odtworzyć poprawnie geometrię pancerza zdecydowaliśmy się na badania z wykorzystaniem technik fotogrametrycznych. Oprócz dokumentacji pancerza, w schronie Pz.W. 598 przewidziane są dalsze badania w związku z tworzeniem opracowania nt. łączności telefonicznej w B-Werkach. Planowanie wydanie artykułu – grudzień 2018.

Wizualizacja pancerza 2P7 schronu Pz.W. 598 Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty

Badania poczynione na FFOWB zostaną wykorzystane podczas tworzenia rysunkowej rekonstrukcji schronu Neu. 7. O dalszych postępach w pracach poinformujemy w kolejnych wpisach.

Przy okazji warto przypomnieć, iż jak wskazują badania, schron Neu. 7 jest pierwszą budowlą rozpoczynającą linię konstrukcji typu B-Werke a pancerz 2P7 po raz pierwszy zastosowano w niemieckiej fortyfikacji. Za budowę obiektu odpowiedzialne było Festungsbaugruppe Deutsch Krone (Wałcz), a wedle materiałów archiwalnych schron powstawał w drugiej połowie 1934 roku.

Pozycja Pomorska i Drawieński Park Narodowy

Krzysztof Michalak i Arkadiusz Woźniakowski w czasie oględzin ruin schronu Neu. 7

Jednym z najciekawszych obiektów niemieckiej fortyfikacji okresu międzywojennego znajdujących się na terenie Polski, jest schron o sygnaturze Neu. 7 (siódmy obiekt odcinka taktycznego Neubrück). Budowla ta powstała w ramach rozbudowy Pozycji Pomorskiej w rejonie Starego Osieczna (Hochzeit) i w ówczesnym czasie określana była jako „stanowisko bojowe w odporności B”.

Arkadiusz Woźniakowski w trakcie pomiarów strzelnicy ckm

Z jakiego względu ta budowla jest wyjątkowa? Otóż w świetle badań, schron ten jest pierwszym przykładem konstrukcji, którą w latach późniejszych określano jako B-Werk. Ta powstała w 1934 roku budowla, zapoczątkowała rozwój osobnej kategorii schronów bojowych, których rozwinięcie możemy oglądać na Froncie Fortecznym Łuku Odry-Warty, powszechnie nazywanym Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym (ta nazwa funkcjonowała w latach 50. i 60. XX wieku, gdy umocnienia były pod administracją polskiego wojska i utrwalona jest do dziś). Schron wyposażony był w szereg strzelnic osłoniętych stalowymi płytami o grubości w przedziale od 4 cm do 20 cm. Główne stanowisko bojowe znajdowało się w kopule trzystrzelnicowej typu 2P7, która na długo wyznaczała standard w całej linii obiektów tej kategorii. Ciekawym i niespotykanym rozwiązaniem była izba bojowa znajdująca się w dolnej kondygnacji schronu i osłonięta 20 cm płytą typu 6P7. Stan zachowania budowli jest zły a bryła została mocno zniszczona w skutek wybuchu. Tym niemniej ruina dostarcza szeregu informacji, uzupełnianych o zachowane w krajobrazie pozostałości po przebiegu zapór przeciwpiechotnych i przeciwczołgowych. Skupiamy się na badaniach tego obiektu, aby możliwie w ciągu najbliższych kilku miesięcy przedstawić nasze rozważania dostępne dla szerokiego grona osób zainteresowanych architekturą obronną tego okresu. Wcześniejsze badania tej budowli prowadzone były przez zespół którego skład był następujący: Mariusz Wojtasik, Grzegorz Urbanek, Piotr Maciejewski, Krzysztof Michalak i opublikowane w formie artykułu zawierającego opis konstrukcji oraz rysunkową rekonstrukcję (*). Obecnie badania prowadzone są wspólnie przez 4 Historie oraz Casamata na podstawie odpowiednich pozwoleń, za co serdecznie dziękujemy Dyrekcji Drawieńskiego Parku Narodowego. Do tematu wrócimy w kolejnych wpisach

(*) G. Urbanek, M. Wojtasik, Ciężki schron bojowy Pz.W. 921 pod Starym Osiecznem – próba rekonstrukcji, [w:] Lubuskie Materiały Konserwatorskie, t.8, red. B. Bielinis-Kopeć, Zielona Góra 2011, s. 199-204.

Aktualizacja formularza kontaktowego

Uprzejmie informujemy, iż nastąpiła aktualizacja formularza kontaktowego znajdującego się na naszej stronie. Wszystkie osoby, które kontaktowały się z nami lecz nie otrzymały odpowiedzi proszone są o ponowny kontakt. http://4historie.pl/kontakt/

Pozdrawiamy,

Zespół Cztery Historie

Kolejne opracowanie o Pozycji Odrzańskiej (Oderstellung)

Z przyjemnością pragniemy poinformować, iż w grudniowym wydaniu niemieckiego czasopisma Fortifikation ukazało się kolejne opracowanie o Pozycji Odrzańskiej (Oderstellung). W artykule opisane zostały schrony znajdujące się w rejonie pomiędzy Eisenhüttenstadt a Nietkowicami. Pełna nazwa artykułu brzmi „Der friedensmäßige Oderausbau im Bereich der Festungskommandantur Küstrin in den Jahren von 1931 bis 1933„. Przedstawiamy tam wyniki naszych badań terenowych i archiwalnych w odniesieniu do schronów Pozycji Odrzańskiej, które potocznie w środowisku fortyfikacyjnym określane są jako „niewidzialne”. Odnosi się to do faktu, iż obiekty te nie zostały ujęte już na mapach inwentaryzacyjnych pozycji z 1944 roku. Odnalezienie ich było zasługą wielu osób, które przez lata prowadziły poszukiwania w terenie. Z naszej strony wielkie podziękowania dla Paweł Mokrzecki, Rafał Marcinkiewicz za pomoc w badaniach i Piotr Leonowicz za pomoc przy opracowaniu materiału. Niestety nie wiemy jeszcze kiedy artykuł pojawi się w języku polskim. Możliwe, że informacje w nim zawarte ukażą się dopiero w planowanej publikacji o Pozycji Odrzańskiej…

Więcej informacji na temat czasopisma znajduje się pod adresem: http://www.interfest.de/

Otmuchów – badania niemieckich fortyfikacji

Niedaleko tamy w Otmuchowie zachowały się niemieckie fortyfikacje z lat 30. XX w. Naszym zadaniem było rozpoznanie obiektów i wykonanie ich inwentaryzacji. Zebrane informacje posłużyły do ustalenia wyposażenia schronów oraz daty ich powstania.

Schron bojowy dla jednego ckm (MG 08). Konstrukcja pochodzi z lat 30. XX w. Fot. Dariusz Pstuś

Wnętrze schronu bojowego w Otmuchowie. Fot. Dariusz Pstuś

Inwestycje drogowe – możliwe zagrożenia dla fortyfikacji

Prace archeologiczne w przebiegu obwodnicy Miechowa, rejon woli Podmiejskiej. Pozostałości fortyfikacji niemieckich z 1944 roku pozycji a2.

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad opublikowała 1 września aktualny plan budowy dróg do 2025 roku. Część z tych inwestycji już mam miejsce, część jest dopiero w fazie ogłaszania przetargu lub uzgadniania projektów. Biorąc pod uwagę wydarzenia ostatnich miesięcy, kiedy to budowane drogi bezpośrednio kolidowały z lokalizacją obiektów architektury obronnej, warto zastanowić się i przyjrzeć planom budowy możliwie na najniższym lokalnym poziomie. Warto przypomnieć ostatnie przykłady, kiedy to nie udało się uratować unikatowego schronu-ujęcia wody w Szczecinku, obiektu który nie ma swojego odpowiednika na terenie Polski i być może również na terenie Niemiec. Przenoszenie schronów jest czasami jedynym, ale nie zawsze dobry rozwiązaniem. Tak było w przypadku obwodnicy Miechowa, gdzie co prawda udało się uratować schron typu Ringstand 58c lecz przesunięto go „wyrywając” kompletnie z kontekstu. Warto zaznaczyć, że właśnie w Miechowie profesjonalnie wykonano badania umocnień polowych przez Archeologiczna Pracownia IN SITU. Takiego szczęścia nie miały relikty umocnień w rejonie Szczecinka, gdzie nie dość że nie wykonano odpowiednich badań, to przystąpiono do jak najszybszego usuwania reliktów. Aby odpowiednio wcześniej zareagować, należy monitorować plany inwestycyjne. Przynajmniej z rocznym wyprzedzeniem należy podejmować odpowiednie działania. Nie zawsze można liczyć się z pełnym sukcesem, czyli zachowaniem obiektu in situ wraz z istniejącym kontekstem. To coraz trudniejsze. Jednak coraz częściej udaje się przesuwać obiekty. W takim wypadku też należy opracować i przygotować nowy kontekst dla budowli, unikając przypadkowości i dowolności w działaniach zarówno urzędów konserwatorskich, jak i samych przedsiębiorstw budowlanych. W przypadku braku możliwości zachowania obiektu zorganizowanie odpowiedniego zespołu który wykona dokumentację pomiarową również wymaga wcześniejszych starań i odpowiedniej organizacji. Zapoznajcie się proszę z przedstawioną mapą i wyraźcie swoje uwagi. Obaw jest wiele, pojawiają się choćby w rejonie Szczecinka, Głogowa oraz Krosna Odrzańskiego…

http://motoryzacja.interia.pl/raporty/raport-budowa-autostrad/budowa-autostrad/news-rzad-zbuduje-wiecej-drog-mamy-nowy-plan-budowy,nId,2418602
Mapa: https://www.gddkia.gov.pl..._01_09_2017.pdf

Zachęcamy do wyrażenia swojej opinii i ewentualnego zgłaszania zagrożeń. Wspólnymi siłami możemy starać się przeciwdziałać negatywnym skutkom z wyprzedzeniem.

Dyskusję rozpoczynamy w wątku pod adresem http://4historie.pl/forum/viewtopic.php?p=45237#45237

Kwerenda w Archiwum Federalnym (BA-MA) w Fryburgu – etap IV

Już po raz czwarty mieliśmy okazję zapoznawać się z archiwaliami w Archiwum Federalnym (BA-MA) w Fryburgu.

Kolejna wizyta planowana jest na wiosnę 2018 roku.

Fryburg Bryzgowijski. W oddali budynek Bundesarchiv Militärarchiv.

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Odrzańskiej (Oderstellung) – etap XII

Schron bojowy z 1932 roku

Prowadzone prace miały na celu zweryfikowanie stanu zachowania schronów znajdujących się na zachód od Cigacic. Stwierdzono w wielu przypadkach ubytki w oryginalnym wyposażeniu schronów. Opracowane materiały zostaną opublikowane w formie publikacji nad którą prowadzone są prace.

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Odrzańskiej (Oderstellung) – etap XI

Słup graniczny po zachodniej stronie Odry w rejonie m. Uraz

Wyjazd terenowy miał za zadanie odszukanie oraz inwentaryzację umocnień wybudowanych na zachodnim brzegu Odry, znajdujących się na terenie Niemiec.

Schron znajdujący się na zachodnim brzegu Odry

Badania terenowe w rejonie Krzyżowej i Przyborowa

Badania w rejonie Krzyżowej i Przyborowa to dalszy ciąg inwentaryzacji pozostałości po polskich fortyfikacjach polowych budowanych tuż przed wrześniem 1939 roku. Tegoroczny wyjazd przyniósł ciekawe okrycia, które po odpowiednim opracowaniu przedstawione zostaną w formie krótkiego opracowania.

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung) – etap XXV

Pierwszy w 2017 roku wyjazd na Pozycję Pomorską miał przede wszystkim na celu wykonanie fotografii obiektów, z racji sprzyjających warunków pogodowych.

Pozycja Pomorska – CZY CEGIELNIA BYŁA „CEGIELNIĄ”?

Pozycja Pomorska – CZY CEGIELNIA BYŁA „CEGIELNIĄ”?

Nie tak dawno wspominaliśmy o naszym ostatnim artykule dotyczącym Pozycji Pomorskiej, który ukazał się w niemieckim czasopiśmie FORTIFIKATION. Jako wątek zupełnie poboczny, a wynikający z odnalezionych dokumentów Sztabu Saperów Fortecznych z Wałcza (Festungspionierstab 4, a wcześniej Festungsbaugruppe Deutsch Krone), przedstawiliśmy informację o Werkgruppe „von Gimborn„, która obecnie znana jest pod (współczesną) nazwą – Werkgruppe „Mariensee” lub powszechniej – Grupa Warowna „Marianowo”. Na czym polega związek z Grupą Warowną „Cegielnia”? Polega na tym, że jedna i druga nazwa (GW „Cegielnia” i „Marianowo”) to nazwy niemające, niestety, nic wspólnego z historycznymi nazwami tych obiektów. W przypadku „Cegielni” nazwę wprowadził do obiegu najprawdopodobniej Janusz Miniewicz w swoim artykule pt. „Pommernstellung. Die Werkgruppe „Ziegelei” in Walcz [Deutsch Krone]” wydanym w Niemczech w latach 80. XX w. Już na wstępie zaznaczone zostało w tymże opracowaniu, że poza nielicznymi źródłami z początku lat 30. oraz mapą z ogólnym przebiegiem pozycji, źródeł nie ma za wiele, szczególnie tych zawierających zagadnienia pomocne przy rekonstrukcji obiektów. W dalszej części tekstu możemy spotkać zapis „eine große Werkgruppe, heute „Cegielnia” [„Ziegelei”]”, po czym dalej z utrwalonym, jako pewny, zapisem „die Werkgruppe „Cegielnia” [„Ziegelei”]„. Prawdopodobnie przyświecała szczytna idea – zastąpienia funkcjonującej wtedy nazwy „Czapa Hitlera” bardziej adekwatnym, „historyzującym”, określeniem powstałym na fali boom’u zainteresowania fortyfikacją niemiecką i wypełnienia jej historii treścią. Konsekwencje wprowadzenia tej nazwy pokutują do dziś. Utrwaliła się w kolejnych publikacjach a wraz z powstaniem Grupa Warowna Cegielnia – Skansen Fortyfikacyjny – zagościła na dobre na tablicach informacyjnych oraz przewodnikach i folderach. A co mówią dokumenty? W 1937 roku w zachowanych spisach pojawiają się tylko dwie grupy warowne – „Galgenberg”, czyli Góra Wisielcza (Strzaliny k. Tuczna) oraz „von Gimborn„, czyli wspomniane już wcześniej Marianowo. Obiekty znajdujące się w rejonie „Cegielni” nie są ujęte jako Werkgruppe, lecz oznaczone po prostu swoimi taktycznymi skrótami Kro. S. 5 i Kro. S. 6 i określone po prostu jako „Kampfanlage” w odporności B. Co istotne, w dokładnie ten sam sposób oznaczone zostały pozostałe obiekty tej klasy w rejonie Starego Osieczna i Nadarzyc. Z innych dokumentów również przebijają się te terminy w odniesieniu do obiektów, które obecnie nazywamy B-Werkami. Jak widać, niektóre rzeczy które na chwilę obecną wydają się oczywiste, nie do końca mają swoje potwierdzenie w źródłach. W materiałach z 1944 roku, powstałych podczas przygotowań umocnień do obrony, również nie znajdziemy potwierdzenia wprowadzonych przez polskich badaczy nazw dla „Cegielni” i „Marianowa”… Być może planowana wystawa prac Robert M. Jurga w Grupa Warowna Cegielnia – Skansen Fortyfikacyjny będzie dobrą okazją do refleksji nad nazewnictwem? Tym bardziej, iż jaskółki ćwierkają o planowanych przez Muzeum Ziemi Wałeckiej pracach przy sąsiedniej Werkgruppe „von Gimborn” (Marianowo)… Może tym razem pojawią się tablice z historycznymi nazwami? Trzymamy kciuki! Do obejrzenia wystawy, oczywiście, serdecznie zachęcamy!

Ausgewählte Aspekte der Armierungsvorarbeiten an der Pommernstellung im Bereich des Festungspionierstabes 4 [Deutsch Krone] in den Jahren 1935 bis 1939

Niezmiernie miło nam poinformować, iż w grudniowym numerze (30/2016) czasopisma „Fortifikation”, ukazał się nasz artykuł dotyczący wybranych aspektów rozbudowy Pozycji Pomorskiej na podstawie odnalezionych w archiwach akt Sztabu Saperów Fortecznych nr 4 w Deutsch Krone (Wałcz). Pełne brzmienie tytułu to: „Ausgewählte Aspekte der Armierungsvorarbeiten an der Pommernstellung im Bereich des Festungspionierstabes 4 [Deutsch Krone] in den Jahren 1935 bis 1939. Dargestellt anhand von Dokumenten aus dem Institut für Nationales Gedenken [Instytut Pamieci Narodowej] in Warschau”.
Artykuł, oprócz wzmiankowanych już wcześniej informacji o początkach budowy pozycji, traktuje m.in. o pracach „uzbrojeniowych” jakie miały miejsce w końcu lat 30. XX w., o podziałach na odcinki dozoru oraz przypomina nieznane do tej pory oznaczenia niektórych budowli – np. przywraca oryginalną nazwę zespołu w rejonie Marianowa, a mianowicie: Werkgruppe „von Gimborn”.
Planowane jest wydanie artykułu w języku polskim w pierwszej połowie 2017 roku. W przybliżonym okresie planujemy również – pierwszy z cyklu – artykuł o Pozycji Odrzańskiej.
Dziękujemy wszystkim za dotychczasowe wsparcie i zachęcamy do lektury!

Informacje o czasopiśmie można uzyskać tutaj.

Grupa „Cztery Historie” – podsumowanie 2016 roku

Nasza działalność w ubiegłym roku ogniskowała się przede wszystkim na rozpoznawaniu nowych źródeł archiwalnych oraz gromadzeniu ich (kopiowaniu) w celu dalszej pracy. Przy czym, uczciwie przyznać należy, że nie jesteśmy w tym pierwsi – kilkanaście lat temu rozpoczęto podobny proces. Materiały, które wtedy zgromadzono wchodzą w tzw. nieformalną kolekcję śp. dra K. Biskupa. Mimo wielu starań, nie udało się nam scalić tej kolekcji – co kiedyś stawialiśmy sobie za jeden z ważniejszych celów, wychodząc z założenia, że kolejne pokolenia badaczy oprócz prowadzenia badań terenowych powinny opierać się w pierwszej kolejności na materiałach źródłowych, stanowiących podstawę do kolejnych działań. Wstępne rozpoznanie spuścizny po śp. K. Biskupie uświadomiło nam, że mamy do czynienia z materiałem (przynajmniej w przypadku archiwaliów dotyczących niemieckiej fortyfikacji w okresie międzywojennym) istotnym, lecz wybiórczym i daleko niepełnym – składającym się w zasadzie z wybranych dokumentów, a nie zespołów/teczek. Kolejnym krokiem było sięgnięcie do właściwego źródła, czyli Oddziału Wojskowego Archiwum Federalnego w Fryburgu Bryzgowijskim (Abteilung Militärarchiv in Freiburg i. Br., w skrócie: BA-MA). Trzecia z kolei kwerenda w BA-MA, wykonana w 2016, przyniosła najwięcej pozytywnych wyników. Zgromadzony przez nas na tę chwilę zasób zamyka się w 246 j.a. które stanowią ponad 26 663 strony dokumentów, w zdecydowanej większości dotyczących niemieckich fortyfikacji. Równolegle do badań w BA-MA, prowadzona jest kwerenda w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie-Rembertowie. Do tej pory objęła on szereg najważniejszych w dziedzinie fortyfikacji zespołów i pozwoliła na zgromadzenie ogółem 328 j.a. (ponad 57 528 stron). Warto wspomnieć również o zbiorach pochodzących z Archiwum Narodowego, szczególnie z krakowskiego oddziału, które stanowi 171 j.a. (ponad 10 490 stron), które dotyczą cywilnych i wojskowych aspektów okupacji niemieckiej (działalność urzędów, obrona przeciwlotnicza, inwestycje budowlane). Oprócz wyżej wymienionych zbiorów, zaliczyć można jeszcze kilkanaście innych, lecz o zdecydowanie mniejszej objętości i istotności dla tematu fortyfikacji a pochodzących z innych instytucji/archiwów.
Warto wspomnieć o fakcie gromadzenia przez nas zdjęć lotniczych, wykonywanych od lat 30. ubiegłego wieku w przedwojennych i obecnych granicach Polski. Jako jedni z nielicznych w Polsce (prawie jedyni) posiadamy inwentarze niemieckich (znanych) lotów rozpoznawczych oraz częściowo alianckich.
Dziękujemy wszystkim, którzy pomagają nam w gromadzeniu i identyfikacji zbiorów. Miejmy nadzieję, że rok 2017 będzie jeszcze łaskawszy dla naszego archiwum. Staramy się zawsze udzielać odpowiedzi na zadane nam pytania, lecz biorąc pod uwagę ilość materiałów, niejednokrotnie wymagana jest „kwerenda w kwerendzie”, co zajmuje sporo czasu. Najbardziej czasochłonne są poszukiwania zdjęć lotniczych a następnie oczekiwanie na realizację zamówienia, stąd prosimy – jak zawsze – o cierpliwość…

Życzymy powodzenia w nowym 2017 roku! 🙂

Kwerenda w Archiwum Federalnym (BA-MA) w Freiburgu – etap III

Budynek Federalnego Archiwum W Fryburgu Bryzgowijskim

Zakończyliśmy kolejny wyjazd do archiwum federalnego w Fryburgu Bryzgowijskim. Zdobyte materiały posłużą do bieżącej pracy grupy Cztery Historie. Kolejny wyjazd planowany jest na wiosnę 2017 roku.

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung) – etap XXIV

Schron dowodzenia z 1934, obecnie zamknięty

Inwentaryzacja dotyczyła odcinków z 1934 roku znajdujących się na zachód od Tuczna.

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung) – etap XXIII

Drawa w rejonie m. Mostniki na północ od Starego Osieczna

Badania obejmowały odcinek fortyfikacji znajdujących się nad Drawą, na północ od Starego Osieczna.

Zniszczony wybuchem schron bojowy z 1934 roku dla jednego ckm

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Odrzańskiej (Oderstellung) – etap X

Rozlewiska Ody na południe od Ścinawy

Celem badań były umocnienia znajdujące się w rejonie Ścinawy oraz na południe od niej. W toku inwentaryzacji udało się przyporządkować kilkanaście schron do odpowiadających im lat budowy. Zaktualizowano również dokumentację oraz stan zachowania obiektów inwentaryzowanych w latach poprzednich.

Jeden z najstarszych obiektów powstałych nad Odrą pochodzący z drugiej fazy budowy w latach 20. XX wieku

Niemiecka stacja radarowa „Tatzelwurm“ w rejonie Tarnowa – badania reliktów

Na zdjęciu z kol. Alkalim fundament odciągu masztu antenowego niemieckiego radaru typu FuMG 402 „Wassermann” M IV

Korzystając z spotkania z niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie niemieckich radarów – kolegą Alakalim – udaliśmy się na wspólne badania pozostałości po stacji radarowej o kryptonimiem „Tatzelwurm“ w rejonie Tarnowa.

Zbliżenie na fundament odciągu masztu antenowego niemieckiego radaru typu FuMG 402 „Wassermann” M IV

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Odrzańskiej (Oderstellung) – etap IX

Zniszczony wybuchem schron bojowy z 1934 roku

Inwentaryzacja obejmowała odcinki pomiędzy Ścinawą a Głogowem. Dzięki uprzejmości kolegów z G.R.O.T. mieliśmy możliwość uczestniczenia w eksploracji jednego z obiektów bojowych niedostępnego od kilkudziesięciu lat. Dziękujemy 🙂

Relikty wyposażenia izby bojowej schronu z 1934 roku – składany stolik oraz siedziska

Inwentaryzacja umocnień Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung) – etap XXII

Schron dowodzenia z 1934 roku zlokalizowany na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego

Badania obejmowały obiekty znajdujące się na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego.

Rzeka Płociczna wraz z sąsiednim kanałem

Uroczysko Osikówka w Puszczy Niepołomickiej – wycinka/dewastacja historycznego pola bitwy

Cmentarz polskich żołnierzy poległych podczas walk w nocy z 9 na 10 września 1939 roku

Niestety, ku naszemu wielkiemu zaskoczeniu, historyczne miejsce bitwy która rozegrała się w tragicznych dniach września 1939 roku, zostało zniszczone poprzez wycinkę drzew oraz urządzanie szkółki leśnej. Jedyne co pozostaje to nauczka na przyszłość, aby w przypadku podobnych miejsc – gdzie znany jest w terenie obszar walk i możliwych pozostałości po bitwie – odpowiednio zgłaszać do odpowiednich organów konserwatorskich oraz nadleśnictw.

Wycinka na miejscu bitwy

Niemieckie schrony przeciwlotnicze w Krakowie – inwentaryzacja

Wnętrze jednej z szczelin przeciwlotniczych

Kontynuując prace rozpoczęte w 2008 roku dotarliśmy do kolejnych obiektów podziemnych które wymagają inwentaryzacji ze względu na planowane w ich rejonie inwestycje. Podsumowanie badań w tym temacie zamieszczone zostanie w planowanej publikacji dotyczącej garnizonu oraz fortyfikacji Krakowa w latach 1939-1945.

Fragment archiwalnej dokumentacji technicznej szczeliny przeciwlotniczej

Kwerenda w Archiwum Federalnym (BA-MA) w Freiburgu etap II

Już po raz drugi na przestrzeni ostatnich lat udało nam się gościć w Federalnym Archiwum w Fryburgu Bryzgowijskim [Bundesarchiv Abteilung Militärarchiv (Abt. MA)  Freiburg im Breisgau]. Kwerenda dotyczyła niemieckich fortyfikacji z lat 1921-1945 budowanych na wschodzie i zachodzie ówczesnych Niemiec. Uwagę szczególnie skupiliśmy na umocnieniach znajdujących się na obecnym terenie Polski. Więcej informacji na temat rezultatów prac archiwalnych przekażemy po zakończeniu III etapu prac, który planowany jest na wiosnę 2016 roku. Zebrany materiał wykorzystany zostanie do opracowań konserwatorskich oraz publikacji.